Širi ugao - Ana Otašević

Osam godina nakon što je Eduard Snouden, bivši službenik američke obaveštajne agencije NSA, otkrio svetu da SAD pomoću napredne softverske tehnologije špijuniraju ceo svet, afera Pegaz je pokazala da su se mogućnosti za masovni nadzor u međuvremenu proširile van granica država. Otkrivanje špijunskog programa koji koriste tajne službe širom sveta oslikava novu geopolitičku mapu, u čijem centru je Izrael.

Špijunski softver je napravila izraelska privatna firma NSO grupa koja spada u vodeće svetske proizvođače špijunskih programa koje koristi oko 60 klijenata iz 40 zemalja. Ovo preduzeće, osnovano 2011. godine, prodaje softver čija je glavna namena borba protiv terorizma i organizovanog kriminala. Vremenom je to postao samo mali deo aktivnosti zbog kojih se koristi softver. Jedan od glavnih klijenata je Meksiko, demokratska zemlja, tu su i Indija i Mađarska, takođe demokratije iako sa neliberalnim tendencijama, tu su i autoritarni režimi. Državama klijentima nije zajednička vrsta režima, već povezanost sa Izraelom - svi su više ili manje otvoreno saveznici jevrejske države. To je slučaj sa nekim zalivskim monarhijama, sa Arapskim emiratima i Bahrejnom, kao i sa Marokom, koji su nedavno uspostavili diplomatske odnose sa Izraelom. Meksiko od 2008. godine kupuje izraelsko oružje, u Ruandi je otvorena izraelska ambasada 2019. godine, a u Indiji je Narendra Modi prvi premijer ove zemlje koji je posetio Izrael 2017. godine.

Saudijska Arabija je poseban slučaj jer još nije uspostavila diplomatske odnose sa Izraelom, zbog protivljenja kralja Salmana ben Abdelaziza, ali to ne sprečava saradnju sa Tel Avivom i kupovinu najbolje izraelske špijunske tehnologije. Prestolonaslednik Muhamed bin Salman uostalom ne krije divljenje prema ekonomskom uspehu Izraela, kao ni spremnost da uspostavi diplomatske odnose sa Tel Avivom kada za to dođe vreme.

Špijunska tehnologija kao diplomatski adut 

Pegaz je proizvod izraelskog vojno-industrijskog kompleksa, po tome se ne razlikuje od drugih zemalja, jer svi vojno-industrijski kompleksi sveta u javne nabavke uvode privatna preduzeća koja služe interesima zemalja iz kojih se oprema izvozi. Tako je sa francuskim ratnim brodovima i borbenim avionima Rafalima, sa ruskim protivvazdušnim sistemima i izraelskim sistemima za špijuniranje. Izrael je u tome nasledio Veliku Britaniju, koja je u ovom domenu prednjačila 70-ih i 80-ih godina. Nije, dakle, novo da se Izrael specijalizovao u špijunskoj tehnologiji, niti da se ova oprema izvozi, kao i da se u to umešane obaveštajne službe i diplomatija. Prodaju opreme kompanije Pegaz odobrava izraelsko ministarstvo odbrane, a koristi se i u diplomatiji kao adut u pregovorima za uspostavljanje diplomatskih odnosa između Izraela i zemalja koje ga još nisu priznale.

To je pokazala afera Pegaz, u kojoj je zahvaljujući istraživanju sedamnaest medijskih kuća širom sveta otkriveno da je uz pomoć ovog softvera za interese desetak vlada špijunirano više od 50 000 mobilnih telefona koji koriste šefovi država, predsednik i dva evropska premijera, najviši predstavnici bivše sovjetske republike, desetine poslanika opozicije iz afričke zemlje, prinčevi i princeze, šefovi preduzeća, nekoliko milijardera, ambasadora, generala. Na listi meta najviše je, međutim, novinara, advokata, političkih protivnika i boraca za ljudska prava za koje su službe koje su koristile ovu tehnologiju smatrale da su im interesantni. Lista nije konačna, a ima i drugih firmi koje su razvile slične tehnologije u Tel Avivu i širom sveta. Nije u pitanju samo softver za telefonsko prisluškivanje, već ova tehnologija omogućava i da se na daljinu skinu fotografije, adrese i poruke razmenjene na društvenim mrežama.

Opasnost od terorizma je navela države da daju odrešene ruke obaveštajnim službama, a da nisu ustanovile mehanizme kontrole, a službe su ove nadležnosti zloupotrebile i sve češće barataju ličnim podacima korisnika digitalnih tehnologija koji nemaju veze sa terorizmom. 

Snouden je za svetske medije izjavio da je ovo otkriće šokantno, jer su se 2013. godine špijuniranjem bavile vlade, koristeći programe domaćih firmi, a sada privatne kompanije prodaju špijunske softvere bilo kom klijentu na svetu koga smatraju pouzdanim, koji neće da pravi probleme Izraelu. Iz izraelske firme kažu da oni samo prodaju tehnologiju i da nisu odgovorni kako će ona biti upotrebljena. Brojne organizacije, poput Reportera bez granica i Amnesti enternešenela, zalažu se da se zakonom zabrani izvoz, uvoz, prodaja i korišćenje softvera koji omogućavaju nadziranje komunikacija. Ali duh je već izašao iz boce.