Epilog istorijskih događaja često ruši iluzije njihovih učesnika. Tako je i sa 11. septembrom. Dvadeset godina kasnije, svet je drugačiji od onog kakvog su želeli da oblikuju u Vašingtonu. Slučaj je hteo da fijasko američkog povlačenja iz Avganistana padne na dvadesetogodišnjicu terorističkih napada na Njujork i Vašington, događaj koji je ostavio snažan utisak u svesti savremenika zbog spektakularnih slika ljudi koji padaju sa njujorških kula bliznakinja u koje su se zakucali avioni koje su oteli teroristi.

Šok koji je ovaj napad izazvao bio je prekretnica za SAD i okidač za ratove koje su pokrenuli na Bliskom istoku, u Avganistanu i dve godine kasnije u Iraku, sa tragičnim posledicama po ove zemlje. Pravde nema za stotine hiljada nedužnih civila koji su ubijeni u građanskim ratovima koji su usledili nakon američkih intervencija i u tome treba tražiti jedan od nepresušnih izvora radikalizacije.

Za Zapad je 11. septembar bio kraj iluzije da će globalizacija srediti odnose u svetu. Fransis Fukujama, ideolog ovakve vizije karakteristične za američku hegemoniju, proslavio se tezom o kraju istorije koja podrazumeva da će u periodu nakon okončanja hladnog rata američki model tržišne ekonomije zavladati svetom koji će se okrenuti trgovini i zaboraviti na ratove. Sjedinjene Američke Države prve nisu odustale od ratova, ubeđene u svoju superiornost.

^{Foto: Printscreen Youtube}

Ulazak u ratove pratila je krvožedna groznica u američkoj javnosti koja stvara utisak nacionalnog jedinstva. Zapad je bio solidaran sa zemljom koja se predstavljala kao šampion demokratije i predvodnik slobodnog sveta. Dvadeset godina kasnije osvetnička politika Sjedinjenih Američkih Država vratila se kao bumerang u ovu zemlju u kojoj podele nikada nisu bile tako očigledne. Nakon debakla u Iraku i Avganistanu koji ih je uveo u eru Trampovog izolacionizma, SAD su izgubile želju da budu u ulozi svetskog policajca. Pad Kabula u ruke talibana koji su se zajedno sa Al Kaidom borili protiv moćne američke vojske, ostavio je utisak poraza čiji se uzroci danas potanko analiziraju.

Naši nitkovi

Ratovi koje su poslednjih dvadeset godina vodile SAD ne samo što nisu ispunili cilj, da iskorene terorizam, već su postigli suprotan efekat - širenje terorizma od čega je najviše stradala Evropa i stvaranje organizacije Islamska država koja se po varvarskim metodama koje je koristila razlikuje od američke vojske najviše po stepenu tehnološkog napretka. O načinu na koji su američki vojnici i islednici kršili norme međunarodnog prava, u zemljama u kojima su ratovali i u zatvorima koje su po svetu držali, danas govore mnogi dokumentarni filmovi i istrage koje su na tu temu sprovedene. Pod plaštom borbe protiv terorizma mnoge vlade, zapadne i druge, dozvolile su metode koje su dovele do masovnog kršenja ljudskih prava, od zatvora u Abu Graibu i Gvantanamu i otmica stranih državljana zbog optužbi za terorizam, do ilegalnih praksi u zemljama čiji lideri uživaju podršku Zapada. To je, na primer, slučaj sa egipatskom vladom maršala Al Sisija o čijim nelegalnim metodama borbe protiv terorizma koje su pre svega služile za obračun sa opozicijom je organizacija „Hjuman rajts voč“ upravo objavila izveštaj, a kojoj su SAD i Francuska dale političku podršku i isporučile joj oružje.

^{Foto: Wikipedia}

Politika po kojoj cilj opravdava sredstva obesmislila je argumente za opravdanost ratova u ime „vrednosti“ i demokratije kojima je javnost godinama zatrpavana. Iluzija da se ratovi vode za nečije dobro je prestajala onog trenutka kada bi američka vojska umarširala u zemlje koje je došla da „oslobodi“, pretvarajući njihove stanovnike u vazale, kao što je tome doprinela i podela na diktatore i one koji se tako ponašaju ali rade u našem interesu. Logika hladnog rata, izražena u oceni koju je američki predsednik Hari Truman primenio na diktatora Anastasija Somozu u Nikaragvi – „on je nitkov, ali je naš nitkov“ – u Avganistanu se okrenula protiv SAD. Borba protiv terorizma koja nije završena izgubila je na legitimitetu i efikasnosti zato što je korišćena kao alibi za torturu i pokoravanje.

Kina kao pobednik

Nakon poraza u Avganistanu na svetskoj pozornici pravila više ne određuje jedna supersila već dve, SAD i Kina, koja želi da promeni pravila u međunarodnim odnosima. Dok se Vašington iscrpljivao u ratovima bez kraja, Peking je gradio brze pruge i luke i širio ekonomski i politički uticaj. Od zaostale zemlje Kina se pretvorila u supersilu koja po tehnološkim dostignućima može da se ravna sa SAD. Zato neki analitičari na Zapadu smatraju da je pobednik nakon 11. septembra - Kina. SAD su to shvatile i rešile da svu artiljeriju usmere ka Pekingu. Propala misija u Avganistanu označava promenu njene strategije i početak nove ere u kojoj prioritet više nije globalna borba protiv terorizma i „stvaranje nacija“ (nation building) po američkom modelu, već rat sa Kinom. Trgovinski rat, diplomatski rat, sajber rat, koji, ako se zaoštri, može da dobije nove oblike i podeli svet na dva tabora, kao što je to bio slučaj u vreme hladnog rata, sa sredstvima za masovno uništenje koja su danas još naprednija. Tu su i Turska, Iran, Rusija i Indija koje žele da učestvuju u utvrđivanju novih pravila igre. Evropska unija nema jedinstvenu spoljnu politiku, što slabi njenu poziciju u ovom novom prestrojavanju. Stidljivo traži način da se emancipuje od američkog vojnog i političkoj uticaja i nekritičke odanosti Vašingtonu koja je decenijama bila teg na vagi prilikom donošenja najvažnijih strateških odluka. Ideja o strateškoj autonomiji, koja je posle avganistanskog fijaska NATO-a pod palicom SAD ponovo aktuelna među njenim članicama, na čelu sa Francuskom, govori o težnji jednog broja njenih lidera da Evropska unija u novom odnosu snaga na svetskoj sceni predstavlja kontratežu glavnim rivalima.