Jednim svojim delom Titovo samopoimanje može se analizirati i na spoljnopolitičkom planu, gde je on, naročito, otporom sovjetskom hegemonizmu 1948. godine, a kasnije i liderskom ulogom u Pokretu nesvrstanih zemalja Jugoslaviji osigurao renome i uticaj objektivno nesrazmeran njenoj realnoj političkoj, ekonomskoj i vojnoj moći.

Međunarodni ugled omogućio je Titu da uspesima spoljne kompenzuje nedostatke unutrašnje politike.

Taj ugled podsticajno je delovao i na jačanje Titovog kulta. U stvaranju “imidža” svetskog državnika i mirotvorca Titu je presudno pomogao njegov naglašeni i dosledni antifašizam, uspešno demonstriran tokom rata i revolucije:

“... Dakle, u vrijeme kada je fašistička soldateska ovladala gotovo čitavom Evropom i nadirala ka Moskvi, njemački, talijanski, bugarski i mađarski fašistički osvajači neočekivano su bili prinuđeni da vode pravi rat u okupiranoj Jugoslaviji... (“Tito na Kadinjači” 1979, str. 22).

Tito je bio doajen hladnoratovske epohe. Međunarodni ugled Jugoslavije neosporan je domet Titove diplomatske veštine balansiranja između dve supersile i kalkulisanja sa njihovim interesima. Ali svet je Tita respektovao i zbog njegove antifašističke borbe predstavljene kao beskompromisne, kao i zbog uspešnog ujedinjenja složene etničke zajednice na čijem čelu je suvereno stajao.Tito je bio svestan tih doprinosa i rado ih je isticao:

“Jugoslavija, blagodareći ogromnim žrtvama koje smo mi dali u ratu, blagodareći jedinstvu koje smo mi stvorili u toku rata i učvršćavali poslije rata, ima veliki prestiž u svijetu. Naša zemlja je danas poznata širom svijeta. Prostorno je mala, a ni po broju stanovnika nije baš velika. Ali u svjetskim razmerama, ona predstavlja veliku moralnu i političku snagu” (“Tito na Kadinjači” 1979, str. 40).

Primetno je Titovo nastojanje da, kao i u slučaju odnosa sa partijom, depersonalizuje svoj doprinos međunarodnoj afirmaciji zemlje. I ovom prilikom nije teško uočiti Titovo stalno potenciranje veza sa borcima, partijom i narodom. Tu našu konstataciju ilustrativno potvrđuje njegov intervju “Vjesniku” iz 1976. godine:

“Ako ja, kao što vi kažete, imam takav ugled u svijetu, onda to svakako nije samo moja zasluga, već je to u prvom redu zasluga mojih boraca u toku oslobodilačkog rata, to je zasluga moje Partije na čijem se čelu nalazim već mnogo godina, to je zasluga naših naroda koji su mi do sada uvijek, pa i u najtežim trenucima, dali svoje puno povjerenje. Razumije se da je to za mene velika čast, ali i veliki teret i obaveza koji iz toga proističu. To su obaveze i prema mojoj zemlji i prema vani, prema svijetu” (Tito 1980, str. 572-573).

Svoje shvatanje uloge državnika Tito je izneo u odgovoru na pitanje britanskog lista “Dejli Herald”, početkom maja 1957. godine:

“Velika je odgovornost koju rukovodeći ljudi imaju za mir i bezbednost u svijetu... Međutim, stvarno državništvo odražava se prije svega u sposobnosti rukovodećih odgovornih ljudi uopšte da shvate i izraze raspoloženja i težnje najširih narodnih slojeva” (Tito 1980, str. 66-67).

U radu na jačanju međunarodnih pozicija zemlje koju je personifikovao, Titu je na ruku išla i hladnoratovska atmosfera kao posledica bipolarne konstelacije, podele sveta na interesne sfere tadašnje dva supersile, Sovjetskog Saveza i Sjedinjenih Američkih Država. U takvim okolnostima, ideološki polarizovanog sveta, Tito je veštom, na momente čak i briljantnom ekvilibristikom Jugoslaviji osigurao status suverene države u međunarodnim odnosima, sposobne da vodi nezavisnu spoljnu politiku:

“... Jednom riječju, mi hoćemo da zadržimo status potpuno nezavisne socijalističke zemlje. I naravno, borit ćemo se za poštovanje našeg suvereniteta i nezavisnosti” (Tito 1980, str. 312).

Na spoljnopolitičkom planu Tito je poziciju zemlje maltene sudbinski vezao za hladnoratovsku ravnotežu interesa i moći supersila. Pre nego za “socijalizam kao svetski proces”. Sa nestankom “gvozdene zavese” i status kvo konstelacije, Jugoslavija je u geostrateškom pogledu izgubila značaj koji joj je do tada pridavan. Iako je tokom rata svojim istrajnim antifašizmom stekao solidan međunarodni ugled i reafirmisao jugoslovensku državnu ideju, mišljenja smo da je Titovo odlučno suprotstavljanje sovjetskom ekspanzionizmu 1948. godine takođe mnogo doprinelo da se Jugoslavija izbori za atribute suverene zemlje sposobne da vodi nezavisnu spoljnu politiku. Tito je, prema rečima Vladimira Dedijera, tokom sukoba sa SSSR-om izgradio nove strategijske osnove spoljne politike Jugoslavije:

“Tito je tada iskazao svoju veliku državničku mudrost, jer nije dozvolio da mu ideološke dogme zamagle različite poglede na svet i odnose u njemu i ometu razvitak slobodne i nezavisne Jugoslavije. Pri tome je i ispoljavao veliku elastičnost, koju ponekad njegovi najbliži saradnici nisu mogli odmah da shvate” (Dedijer 1984, str. 21).

Pored toga što se u dramatičnim trenucima sukoba sa Informbiroom radilo o ideološkom sporu, a dobrim delom i o rivalstvu dve harizmatične ličnosti – Staljina i Tita, mi bismo ipak naglasili da je otpor SSSR-u, u mnogo čemu, značio prevashodno odbranu nezavisnosti zemlje i da je homogenizacija naroda oko Tita bila najviše izliv patriotske energije i svesti Jugoslovena istorijski osetljivih na ekspanzionističke i asimilatorske pretenzije velikih sila:

“Problem je bio u tome što smo mi drukčije zamišljali odnose između socijalističkih zemalja, nego što je htio Staljin. To jest, mi smo htjeli ravnopravnost, a Staljin je – ja ovdje konkretno govorim o Jugoslaviji – išao za tim da mi svoju nezavisnost potčinimo interesima one politike koju je on vodio” (Tito 1980, str. 249).

Težnju za odbranom državnog suvereniteta, Tito je vešto kombinovao sa ideološkim sadržajem optužujući sovjetsko vođstvo za “revizionizam”, što je u komunističkoj terminologiji jedna od najtežih optužbi:

“Najgrublje revizionističko skretanje je kad rukovodioca SKP (b) koji nastoje naturiti međunarodnom radničkom pokretu gledišta da su odluke i ocjene koje donose rukovodioci SKP (b), a koje se tiču drugih partija, nepogrešive. Dalje, prema nekim postavkama iz pisma SKP (b) upućenom KPJ izgleda da je nemoguć revolucionarni preobražaj bez pomoći Crvene armije... Danas se već dovoljno jasno pokazalo u praksi da svaka okupacija, pa ma ona došla i od Crvene armije, nosi u sebi vidne elemente svih mogućih nesocijalističkih pojava. U tom slučaju neminovno dolazi do nacionalnog ugnjetavanja i ekonomskog izrabljivanja, gubi se svaka jednakost i vrši se bezuslovno potčinjavanje onome ko vrši okupaciju. Da bi ironija bila još veća, takva se okupacija danas naziva ‘oslobodilačka’ i važi kao davanje pomoći” (Tito 1980, str. 22-23).

To stanje je sovjetski lider Leonid Brežnjev kasnije okarakterisao doktrinom “ograničenog suvereniteta”. U takvoj situaciji iluzorno je govoriti o istinskoj samostalnosti država “istočnog lagera” na čijem čelu su bili, u odnosu na SSSR, marionetski režimi. Za razliku od Tita, lideri tih zemalja (Honeker, Živkov, Kadar, Jaruzelski i drugi, morali su imati neku vrstu “okupatorskog kompleksa”. Na sednici CK KPJ 12. aprila 1948. godine, Tito je odbranu državne nezavisnosti stavio iznad ideološkog sukoba, verovatno i sam svestan da se ideologijom kamuflira agresivni sovjetski ekspanzionizam. Svoje izlaganje završio je sledećim rečima:

“Drugovi, vodite računa da se ovdje ne radi ni o kakvim teoretskim diskusijama, ne radi se ovdje o greškama KPJ o tobožnjem našem ideološkom zastranjivanju. Ne smijemo dopustiti da budemo gurnuti na diskusiju o tome... Drugovi, ovdje se radi, prije svega, o odnosu između države i države... Meni se čini da se oni služe ideološkim pitanjima da bi opravdali svoj pritisak na nas, na našu državu... O tome se, drugovi, radi...” (Dedijer 1980, str. 480).

Distanciranjem od SSSR-a 1948. godine Jugoslavija je izbegla hermetizaciju koja bi joj neminovno sledila da je ostala u sastavu “istočnog lagera”. Pragmatična potreba traženja alternativnog spoljnopolitičkog oslonca nametnula je postepeno i dozirano okretanje ka Zapadu, koje, opet zbog očuvanja unutrašnje stabilnosti poretka, za sobom nije smelo da povlači ozbiljnije ideološke kompromise ili koncesije zapadnim interesima.

Međutim, protok ideja, ljudi, tehnološka i kulturna korespondencija uslovili su kosmopolitizaciju zemlje i ona je izbegla sudbinu autarhičnog komunističkog bastiona, na čemu je, na primer, ostala Albanija Envera Hodže, koja je i posle početka procesa “destaljinizacije” u SSSR-u istrajavala na staljinizmu. Mada je Pokret nesvrstanih omogućio Titu da formira moćan “lobi” u Ujedinjenim nacijama i preko njega kanališe jugoslovenske interese, povezivanje zemlje sa afričkim, azijskim i latinoameričkim državama delimično je i udaljilo Jugoslaviju od prirodnog civilizacijskog okruženja i tokova. Ali, samo u društvu takvih, nerazvijenih i polurazvijenih zemalja Tito i Jugoslavija mogli su da imaju lidersku ulogu.

Politika “nesvrstavanja”, smatramo, bila je dobar “modus vivendi”, naravno ako uvažimo tadašnju poziciju zemlje uklještene između interesnih sfera, svetsku bipolarnu konstelaciju moći, “duh epohe” itd. U takvoj, po Jugoslaviju nimalo zavidnoj situaciji za Tita je prioritetan zadatak bio pronalaženje realnog spoljnopolitičkog oslonca:

“... Kad smo pošli tim putem, da se na neki način borimo za nalaženje nekoga ‘modus vivendi’, na koga smo se u prvom redu mogli osvrnuti ako ne na azijske zemlje?” (Tito 1980, str. 30-31). “Mislim da Jugoslavija, sa svojom miroljubivom i principijelnom spoljnom politikom i uspjesima u unutrašnjem razvitku, uživa znatan prestiž u svijetu, naročito kod neangažovanih država i kod nedovoljno razvijenih zemalja” (Tito 1980, str. 251).

Pored “bratstva-jedinstva” i “samoupravljanja” Tito je i “nesvrstanost” isticao kao jedan od glavnih razloga na kojima se zasniva prestižna pozicija zemlje u međunarodnim odnosima:

“Ponosni smo na vrijednosti života u našoj samoupravnoj zajednici slobodnih ljudi i zbratimljenih naroda, kao i na ono što socijalistička, nesvrstana Jugoslavija danas predstavlja u svijetu. Putem kojim smo do sada išli, mi ćemo nastaviti, odlučno i nepokolebljivo” (“Tito na Kadinjači” 1979, str. 30).

Mada, Tito je često “korigovao” Nesvrstane, izvlačeči ih iz pretnje da potpadnu pod sovjetski uticaj u koji ih je gurao, na primer, kubanski lider Fidel Kastro. Ranih pedesetih godina Jugoslavija je sa Grčkom i Turskom bila u “Balkanskom paktu”. Preterano je to nazivati indirektnim članstvom u NATO, ali bezbedonosna bliskost sa ovom Alijansom je bila neupitna kao relaksacija od sovjetske pretnje. Pompezni dočeci u inostranstvu, uvažavanja i komplimenti kojima je bio obasipan u svetskim metropolama, a naročito uloga u Pokretu nesvrstanih, sigurno su uticali na Titovo samopoimanje.

On je bio svestan značaja svoje pozicije jednog od lidera koji artikuliše interese ogromnog broja zemalja. Sve to nije moglo biti ignorisano od strane supersila. Zato, 4. oktobra 1970, na sednici Predsedništva SKJ, a nakon povratka sa konferencije Nesvrstanih u Lusaki, Tito je dao tumačenje posete američkog predsednika Niksona Jugoslaviji:

“Tito obaveštava o poseti Niksona i kaže da je Niksona ovamo dovela Lusaka, da su Amerikanci veoma ozbiljno procenili značaj Lusake i jedinstva koje je tamo ostvareno, i da su videli veliki prestiž Jugoslavije u svetu, jer su komentari u svetskoj štampi bili manje-više pozitivni” (Vuković 1989, str. 404).

A posle Šeste konferencije Nesvrstanih u glavnom gradu Kube – Havani, 1979. godine, Tito je još jednom naglasio zaista impozantan broj država i pokreta koji su na organizacioni ili neki drugi način vezani za Nesvrstane:

“... Kao što znate, ja sam se nedavno vratio iz Havane gdje sam, zajedno sa članovima jugoslovenske delegacije, učestvovao u radu Šeste konferencije šefova država ili vlada nesvrstanih zemalja. Bio je to jedan od najznačajnijih međunarodnih skupova. Na njemu su bili predstavnici dvije trećine zemalja svijeta i velikog broja oslobodilačkih pokreta i međunarodnih organizacija...” (”Tito na Kadinjači” 1979, str. 26-27).

nastaviće se ...